Paano Magsimulang Mag-Invest sa Philippine Stock Market?

Ang pag-save ng pera na hindi naman ini-invest ay kasing sama lang ng hindi pag-save dahil sa inflation. Sa katunayan, binabawasan ng inflation ang halaga ng iyong savings sa paglipas ng panahon.

Halimbawa, ang average annual inflation rate sa Pilipinas ay 5.0%. Kung magpapatuloy ito, ang cost of living ay tatlo na ang itataas sa loob lang ng wala pang tatlumpung taon. Kung ikaw ay 30 years old ngayon at nagse-save para sa retirement at mayroon kang PHP 100,000 sa bangko ngayon, ang totoong halaga ng perang iyon ay magiging mga PHP 22,000 na lang pagdating ng panahon ng iyong retirement. Sa ibang salita, sa loob ng mga 35 taon, ang purchasing power ng isang daang libong piso ay katumbas na lang ng purchasing power ng PHP 22,000 ngayon. Kung hindi lumalago ang iyong pera kasabay ng inflation, parang ginagastos mo na rin ang perang iyon–pareho lang ang net effect.

Para mapanatili ang purchasing power ng iyong pera, ang iyong idle funds ay kailangang lumago ng rate na at least katumbas ng inflation. Para makamit ang layuning ito, ang mga financially savvy na Pinoy ay karaniwang tumitingin sa investments sa stocks. Ang mga largest stocks sa Philippine stock market ay nag-generate ng average annual return na 8% sa nakalipas na 16 taon.

DISCLAIMER: Ang artikulong ito ay para sa layuning impormasyon lamang. Walang bahagi ng gawaing ito ang dapat ipakahulugan bilang isang alok, solicitation, o rekomendasyon na bumili o magbenta ng mga investment securities na binabanggit dito. Ang impormasyon sa artikulong ito ay tama sa petsa ng publikasyon at maaaring nagbago na pagkatapos ng nasabing petsa.

Ano Ang Stock?

Ang stocks (kilala rin bilang shares o equities) ay kumakatawan sa partial ownership sa isang kompanya. Halimbawa, kung ikaw ay may shares sa Jollibee Foods Corporation, ikaw ay part-owner (“shareholder”) ng iconic na fast-food chain na ito. Ang pagiging part-owner ay nangangahulugan na may karapatan ka sa iyong proportionate share sa profits at net worth ng kompanya–sa prinsipyo. Bagama’t mas komplikado ang realidad, hindi ito sumasalungat sa basic na prinsipyong ito.

Ang stocks ay kinikilala sa stock exchange sa pamamagitan ng shorthand na tinatawag na ticker symbol. Ang ticker symbol ng Jollibee ay JFC. Bagaman hindi required na memorize mo ang ticker symbols ng iyong stocks, ito ay maaaring magamit. Halimbawa, kung gusto mong mag-search ng financial buzz tungkol sa Jollibee sa social media, pwede mong ilagay ang $JFC sa search box (ang dollar sign ay gumagana parang hashtag, pero ito ay naglilimita ng iyong search sa finance-related posts).

Isa pang importanteng aspeto ng stock ay ang presyo nito. Ang share price ng Jollibee ngayon ay humigit-kumulang PHP 220.00 bawat share. Ito ang halaga na kailangan mong bayaran para makabili ng isang share sa Jollibee. Sa madaling salita, kung gusto mong mag-invest ng PHP 100,000 sa Jollibee, makakabili ka ng humigit-kumulang 450 shares sa kasalukuyang presyo nito.

Paano Ka Kumikita Mula Sa Stocks?

May dalawang pangunahing paraan para kumita mula sa stocks:

1. Capital Appreciation

Kapag tumaas ang share price ng stock na pagmamay-ari mo (tinatawag na “price appreciation”), tumataas din ang total value ng iyong holdings (“capital appreciation”). Sa esensya, kung matalino ang iyong pagpili ng stock investments, maaari mo itong ibenta sa mas mataas na presyo balang araw. Halimbawa, tumaas ng humigit-kumulang 70% ang share price ng Unionbank ($UBP) sa nakaraang taon lamang. Kung nag-invest ka ng PHP 100,000 sa $UBP isang taon ang nakalipas at nagdesisyon kang ibenta ito ngayon, kikita ka ng PHP 70,000.

2. Cash Dividends

Ang cash dividend ay katumbas ng interest income pagdating sa stock investing. Halimbawa, kamakailan ay nagbayad ang $UBP ng PHP 2.80 dividends bawat share. Kung nag-invest ka ng PHP 100,000 sa UBP isang taon ang nakalipas, ito ay parang nag-invest ka sa isang one-year time deposit na nagbayad ng 5.6% na interest. (Sa stock investing, ang 5.6% na ito ay tinatawag na dividend yield.)

Ang kombinasyon ng dalawang returns sa itaas ay tinatawag na total return. Ito ang kabuuan ng iyong kita mula sa price appreciation at dividend income. Kung nag-invest ka ng PHP 100,000 sa UBP isang taon ang nakalipas, magkakaroon ka ng total return na humigit-kumulang 75.6% ngayon–70% mula sa price appreciation at 5.6% mula sa dividends–para sa total na kita na PHP 75,600.

Ito ang dahilan kung bakit itinuturing na attractive ang stock investing kumpara sa ibang investment options. Kung itinabi mo lang ang parehong halaga sa isang time deposit, kikita ka lang ng humigit-kumulang PHP 250–bago ang taxes.

Magkano Ang Kailangan Mong Pera Para Magsimulang Mag-Invest Sa Stocks?

Ang pinaka-ginagamit na brokers ng individual investors ay karaniwang nangangailangan ng initial balance na PHP 5,000 – 10,000 para makapagbukas ng account.

Sino Ang Pwedeng Mag-Invest Sa Stock Market?

Ang broker services ay karaniwang available sa Filipino adults na nakatira sa Pilipinas. Gayunpaman, ang mga menor de edad, estudyante, resident at non-resident foreigners, at non-resident citizens ay maaari pa ring magbukas ng accounts sa piling brokers, subject sa karagdagang documentary requirements. Ang mga self-employed at unemployed Filipino adults ay maaari ring mag-invest sa stock market basta’t sumunod sila sa documentary requirements para makapagbukas ng account; walang minimum net worth na kailangan para makapagbukas ng brokerage account.

Paano Pumili ng Stock na Bibilhin?

Sa Philippine stock market pa lang, may halos 300 stocks ka nang pagpipilian. Subalit, ang payo ng mga eksperto ay ang pagkakaroon ng mas mababa sa 10 stocks ay optimal. Kaya naman, kailangan mong makapag-narrow down ng iyong mga choices.

May dalawang pangunahing paraan para gawin ito:

1. Fundamental Analysis

Ito ay ang pagpili ng iyong mga paboritong stocks batay sa kakayahan ng isang kumpanya na palakihin ang kanilang bottom line profits, na kadalasang tinutukoy bilang net income. Binibigyang pansin ng mga investors sa stock market ang bottom line dahil kalimitan ay lumalago ang presyo ng stock kasabay ng paglaki ng profits ng kumpanya, lalo na sa pangmatagalang panahon. Kaya, ang susi sa pagpili ng stocks na malamang tataas ang presyo ay ang pagpili sa mga kumpanya na ang profits ay malamang na lumago sa paglipas ng panahon.

Halimbawa, ang stock price ng Ayala Land ($ALI) mula 2011 hanggang 2015 ay malapit na tumutugma sa trend ng paglago ng kanilang earnings.

2. Technical Analysis

Ito ay ang pagpili ng stocks batay sa trends ng kanilang stock price. Nagbabago-bago ang presyo ng stocks sa paglipas ng panahon. Kung halimbawa, ang presyo ng isang stock ay tumataas sa nakalipas na ilang buwan, layon ng technical analysis na matukoy kung ang trend na ito ay malamang na magpatuloy, huminto, o bumaligtad. Kung matagumpay mong mahulaan ang pagpapatuloy ng trend, maaari mong sakyan ang trend na ito at kumita sa pamamagitan ng pagbenta kapag huminto na ang trend.

Para sa mga beginners, hindi kailangan ang pagiging eksperto sa fundamental o technical analysis para magsimula mag-invest sa stocks. Karaniwang tumutulong ang broker kung saan ka magbubukas ng account. Bilang bahagi ng kanilang serbisyo, karamihan sa mga stockbrokers ay nagbibigay ng mga ekspertong rekomendasyon para sa piling stocks upang matulungan kang magdesisyon kung aling stocks ang simulan mong pag-invest-an. Ang mga rekomendasyong ito ay batay sa fundamental o technical analysis.

Ano Ang Mga Risks at Paano Ito Maiiwasan?

Sa pag-invest sa stocks, kasabay ng mataas na reward ay ang mataas na risk. Bagama’t bihira para sa mga investors na mawala ang lahat ng kanilang in-invest sa isang stock, mayroon pa ring risk ng pagkalugi. Dahil nagbabago-bago ang presyo ng stocks, may mga panahon na makikita mo ang pagbaba ng value ng iyong holdings. Ang realistic worst-case scenario ay ang pagbenta mo ng iyong stocks sa pagkalugi, ibig sabihin ay ibebenta mo sila sa presyong mas mababa kaysa sa iyong purchase price. Ang mga pangyayaring nagdudulot ng pagbaba sa presyo ng stock ay karaniwang dala ng ilang key things.

1. Company-Specific Negatives

Maraming investors ang bumibili ng stock dahil naniniwala sila na lalago ang profits ng kumpanya sa hinaharap, at inaasahan nila na lalago rin ang presyo ng stock kasabay nito. Kapag ang paniniwalang ito ay naging hamon ng negatibong balita, maaaring magbago ang isip nila tungkol sa stock, at karaniwan ay bumababa ang presyo ng stock. Ito ay simpleng law of demand-and-supply. Kapag negatibo ang balita tungkol sa isang kumpanya, nagiging nerbiyoso ang mga stockholders ng kumpanya at mabilis silang magbenta ng kanilang shares, habang ang mga potensyal na buyers ng stock ay maaaring mag-atubili dahil sa masamang balita. Kaya naman, kulang ang demand mula sa buyers para sumapat sa supply mula sa mga nagbebenta, kaya bumababa ang presyo ng stock hanggang sa bumalik sa balanse ang demand at supply.

2. Economy- o Industry-Specific Negatives

Kahit na maganda ang pagganap ng isang kumpanya, maaari pa ring bumaba ang presyo ng stock nito kapag may masamang balita tungkol sa lugar kung saan ito nakikipagkalakalan. Ang Emperador Inc. ($EMP) ay isang magandang halimbawa. Nang ideklara ang unang lockdown sa Pilipinas noong Marso 2020, bumaba ang presyo ng stock ng $EMP ng halos 35% sa mga sumunod na araw. Nakita ng mga holders ng $EMP na nawala ang ikatlong bahagi ng kanilang capital. Kinabahan ang mga investors sa ekonomiya sa pangkalahatan dahil kung walang aktibidad, walang benta para sa maraming kompanya sa Pilipinas. Para sa $EMP naman, walang nightlife ay nangangahulugan ng walang benta. Subalit, nang mapagtanto ng mga investors na hindi ganun kalaki ang epekto sa $EMP, bumawi ang presyo ng stock nito para magtapos ang taon sa PHP 10.10 bawat share, na 68% na mas mataas mula sa pinakamababang presyo nito.

Bagama’t maaaring risky ang pag-invest sa stocks, may mga madaling paraan para mabawasan ang risks na madalas inirerekomenda ng mga eksperto.

• Diversification. Ang pagkalat ng iyong capital sa iba’t ibang hindi magkaugnay na stocks ay maaaring magbigay ng proteksyon sa iyong portfolio laban sa company- o industry-specific risks. Kahit na hindi maganda ang performance ng isang stock, maaaring makabawi ang ibang mas magandang stocks sa iyong portfolio. Pwede ka ring mag-diversify across economies. Halimbawa, maaari kang mag-invest ng bahagi ng iyong funds sa U.S. stocks imbes na sa Philippine stocks lamang.
• Long-term investing. Ang risks ng pag-invest sa stocks ay lumalabas sa short-term price volatility. Subalit, hindi mahalaga ang volatility na ito sa pangmatagalang panahon kung ang profits ng kumpanya ay nasa uptrend. Ang pangmatagalang trend sa presyo ng stock ay magpapalabo sa anumang short-term volatility.

Gabay sa Pagbili at Pagbebenta ng Iyong Unang Stock

1. Pumili ng Broker

Ang Philippine Stock Exchange ay nagbibigay pahintulot sa mga stockbrokers na mag-trade sa ngalan mo. Kailangan mo talagang magkaroon ng broker. Ang pinakapopular na paraan ng pag-invest sa stock market ay sa pamamagitan ng online brokers. Ang mga online brokers ay gumagana na parang Shopee o Lazada para sa mga stocks: sa lahat ng stocks, makikita mo ang kanilang presyo, ang bilang ng shares na available na mabili, at maging ang “reviews” sa anyo ng research reports mula sa iyong broker.

Mayroong mga pangunahing pamantayan sa pagpili ng broker:

• Commission fees na sinisingil. Katulad ng may bayad ang interbank transfers, ang pagbili at pagbebenta ng stocks ay may sariling transaction fees din. Ito ay karaniwang sinasabi bilang porsyento ng transaction value. Magkakaiba ang mga brokers sa commission fees na sinisingil nila. Ang commission fees ay nag-iiba mula 0.25% hanggang 1.5%, depende sa broker. Mas maganda ang mababang commission fees dahil mas kaunti ang kinakain nito sa iyong kita.
• Track record. Ito ay may kinalaman sa karanasan ng broker sa pagpapatakbo ng online brokerage service at sa kung gaano ito ka-reliable. Gaano na katagal sila online? Base sa mga reklamo sa social media, gaano kadalas bumaba ang kanilang sistema sa trading hours? Mahalaga ang track record dahil maaaring time-sensitive ang iyong mga transaksyon. Kung may biglaang masamang balita tungkol sa stock na mayroon ka at mabilis na bumaba ang stock price nito, at kung gusto mong magbenta pero down ang sistema ng broker mo, maaari kang magkaroon ng mas malaking pagkalugi kaysa sana kung mas reliable ang iyong broker.
• User-friendliness. Ito ay tumutukoy sa user interface ng online broker. Lalo na para sa mga beginners, malaking tulong ang user-friendly na platform. Nag-aalok ang maraming brokers ng pagkakataon na magbukas ng trial account.
• Research capabilities. Tulad ng maraming online purchases, nakakatulong ang reviews para magdesisyon kung ang isang stock ay sulit bilhin. Ginagawa ng mga brokers ang reviews na ito sa pamamagitan ng kanilang research teams. Mahalaga na malaman kung ilang stocks ang kanilang binabantayan at gaano na katagal nila ito ginagawa. Makukuha mo ang ideya sa lawak ng research ng iyong broker sa pamamagitan ng trial account.
• Minimum amount required. Karaniwan ay nangangailangan ang mga broker ng minimum initial investment na PHP 5,000 hanggang 10,000 para makapagbukas ng account. Ang iba ay maaaring mangailangan ng mas malaki, kaya mahalaga na tingnan kung ang minimum requirement ng broker ay tugma sa iyong available funds.

Ang Philippine Stock Exchange ay may opisyal na listahan ng mga awtorisadong brokers, kaya siguraduhing makipag-transaksyon lamang sa mga pangalang ito. Ang listahang ito ay isang magandang simula para sa iyong pag-scan. Sa pag-click sa mga pangalan ng kahit anong broker sa directory, makakakuha ka ng overview ng kanilang services, kabilang ang minimum investment na kailangan para makapagbukas ng account, gaano kadalas sila magbigay ng research reports, at kung cater ba sila sa retail investors (ibig sabihin, individual investors). Ang website ng broker at contact number ay nakalagay rin sa pahinang ito, na maaari mong gamitin para makahanap ng impormasyon para sa iyong mga pamantayan.

Bilang halimbawa, sa ibaba ay ang information page para sa COL Financial Group, Inc. Ito ay matagal nang isa sa mga pinakapopular na online options para sa retail investors. Para sa Abril 2022, ito rin ay nasa ikatlong ranggo sa Exchange para sa trading activity at nangunguna sa mga brokers na available sa retail investors.

Mayroon ding listahan ang Exchange ng mga online brokers. Kahit na ang ilan sa mga pinakamalaking bangko sa bansa (halimbawa, BDO, BPI, Metrobank) ay may sariling mga online stock trading services, hindi kinakailangan na magsimula ka ng trading sa kanila kahit pa banking client ka nila (o hindi rin ito necessarily mas maginhawa).

Mayroon ding mas tradisyonal na mga opsyon kung mas gusto mong maglagay ng iyong buy o sell orders sa telepono kaysa sa online. Ito ay tinatawag na broker-assisted trade, at maaaring mas mataas ang commission charge mo kumpara kung ikaw mismo ang maglalagay ng iyong orders online.

2. Magsanay Gamit ang Demo Account

Matapos mong mapili ang iyong mga pagpipilian, oras na para sa isang test drive. Ang mga demo o trial accounts ay nagbibigay-daan sa iyo na ganap na maranasan ang mga serbisyo ng isang broker sa loob ng 5 hanggang 7 araw nang hindi nanganganib ang iyong pera. Bagama’t hindi lahat ng brokers ay nag-aalok ng trial accounts, marami sa mga sikat na brokers ang mayroon nito. Sila rin ay kabilang sa mga pinaka-competitive na brokers pagdating sa commission, research capability, at system reliability.

Para sa ilustrasyong ito, gagamitin natin ang MyTrade, ang online platform ng Abacus Securities Corp. Ang MyTrade ay isa rin sa mga mas kilalang online platforms na ginagamit ng mga retail investors. Ang Abacus Securities ay nasa top 20 brokers by trading activity ngayong buwan.

Hakbang 1: Bisitahin ang web page. Pumunta sa mytrade.com.ph at i-click ang Free Trial sa ilalim ng ‘Why Trade With Us’.

Hakbang 2: Ilagay ang basic information. Ang Free Trial link ay magdadala sa iyo sa isang form na hihingi ng iyong basic identifying information at contact details. Hihingi din ito ng iyong preferred username at password.

Hakbang 3: Kumpirmahin ang iyong registration. Pagkatapos mong i-submit ang online form, makakatanggap ka ng email mula sa help@mytrade.com.ph na hihikayat sa iyo na i-click ang isang link para kumpirmahin ang iyong registration. Siguraduhing beripikahin ang email address ng sender para iwasan ang mga phishing scams.

Hakbang 4: Tumuloy sa platform. Pagka-click sa confirmation link, ilagay ang iyong password. Pagkatapos mag-log in, i-click ang Proceed to Trading Hall.

Ang button ay magdadala sa iyo sa trading platform ng MyTrade, na tinatawag nilang “Trading Hall”. Ang interface ay maaaring mukhang kapana-panabik at nakakatakot para sa mga beginners, kaya huwag kang mag-atubiling mag-eksperimento, lalo na sa menu na naka-encircle sa orange sa ibaba. Dahil ito ay demo account, walang risk.

3. Buksan ang Iyong Account

Kapag napagdesisyunan mo na ang isang broker, buksan ang account kasama nila. Para sa mga online brokers, karaniwan na ang pagbubukas ng account ay online din. Hindi na kailangan pang pumunta sa kanilang opisina para magpasa ng mga requirements, bagama’t ito ay isa pa ring opsyon.

Ang mga requirements ay maaaring bahagyang mag-iba depende sa broker na iyong pinili, ngunit ang common requirements para sa pagbubukas ng account ay kinabibilangan ng:

• 1 valid government-issued ID na may pirma
• 1 secondary ID na may pirma (halimbawa, company ID)
• Tax identification number
• Proof of mailing address (halimbawa, utility bills)
• Bank account details (dito ide-deposit ng iyong broker ang pera mo kung gusto mong mag-withdraw ng cash mula sa iyong broker pagkatapos magbenta ng stocks)
• Pinunang application form. Ito ay tinatawag na Customer Account Information Form (o “CAIF” sa madaling salita) at kinakailangan ito para sa lahat ng brokers.

Ang mga nabanggit na requirements ay karaniwan para sa mga employed Filipino adults. Ang ibang investors na may ibang profile (self-employed o unemployed, minors o students, at foreigners) ay maaari pa ring magbukas ng accounts subject to additional documentary requirements:

• Birth certificate (para sa mga menor de edad)
• Student ID (para sa mga estudyante)
• 2 IDs (para sa mga resident foreigners). Bukod sa basic requirements, ang mga foreigners na nakatira sa Pilipinas ay maaaring kailanganin na magsumite ng 2 sa mga sumusunod na IDs: Passport, ACR o Alien Employment Permit, at resident visa.
• 2 consularized IDs (para sa mga non-resident applicants). Para sa mga non-resident na Pilipino, ang mga katanggap-tanggap na IDs ay kinabibilangan ng pasaporte, UMID, driver’s license, PRC ID, Postal ID, Voter’s ID, at senior citizen’s ID. Para sa mga non-resident na foreigners, ang mga katanggap-tanggap na IDs ay kinabibilangan ng pasaporte at iba pang government-issued IDs.

4. Pondohan ang Iyong Account

Kung magbubukas ka ng trading account sa iyong bangko, ang pagpopondo sa iyong account ay maaaring diretso lang. Maaaring hingin ng iyong bangko na punan mo ang karagdagang mga forms na nagpapahintulot sa kanila na i-debit ang iyong bank account para pondohan ang iyong trading account.

Kung magbubukas ka ng trading account sa isang non-bank broker (halimbawa, COL, MyTrade), ang pagpopondo sa iyong account ay madali pa rin. Madalas, maaari mong pondohan ang iyong account bilang isang bills payment o fund transfer (online o over-the-counter) sa iyong broker, sa parehong paraan na maaari mong gamitin ang iyong online banking app para magbayad ng bills para sa utilities o mag-transfer ng funds sa mga kaibigan. Ang opsyong ito ay madalas available sa mga account holders ng mas malalaking bangko (halimbawa, BDO, BPI, Metrobank, Unionbank) at mobile wallets (halimbawa, Gcash para sa COL, Coins.ph para sa MyTrade).

5. Pumili ng Stock

Para sa mga beginners, inirerekomenda na magsimula sa mga stocks na may established names. Dahil ang pagmamay-ari ng stock ay kumakatawan sa partial ownership ng kumpanya, mas mabuti na magsimula sa pagtuon sa mga stocks ng mga kumpanya na pinaka-malabong mabangkarote sa foreseeable future. Ang mga kumpanya na ito, na tinatawag na “blue chips,” ay kadalasang mga household names na mas malalaki, mas mature, at may dominant positions sa lumalagong industriya. Para sa mas malalim na gabay sa pagpili ng ganitong klase ng stocks, mangyaring sumangguni sa aming artikulo tungkol sa pag-invest sa blue-chip stocks.

6. Bumili ng Stock

Kapag napagdesisyunan mo na kung aling stock ang gusto mong bilhin, ang susunod na hakbang ay ang pag-place ng iyong order. Karaniwang maaari ka lang mag-place ng orders para bumili ng stock kapag bukas ang stock market. Bukas ang market sa weekdays (maliban sa holidays) mula 09:30 AM hanggang 12:00 PM para sa morning session at mula 01:00 PM hanggang 03:30 PM para sa afternoon session.

Ang proseso ng pag-enter ng buy order ay karaniwang sumusunod sa mga hakbang na ito:

Hakbang 1: Kumuha ng quote para sa stock. Anuman ang broker na iyong pinili, karaniwan silang may dedicated na tab/link para sa quote screen. Ang quote screen para sa stock ay nagpapakita sa iyo ng presyo kung saan mo mabibili ang stock na gusto mo. Sa ibaba ay isang halimbawa ng quote screen.

Ang quote screen ay maaaring nakakalito para sa mga beginners dahil maraming presyo ang ipinapakita para sa isang stock. Ang mahalagang impormasyon na kailangan mong malaman ay ang mga sumusunod.

• Bids at Asks: Ang quote screen ay nagpapakita ng pinakamagandang presyo na makukuha mo para sa stock sa ilalim ng Bid-Ask board. Ang bid price ay ang presyo na handang bayaran ng isang buyer para magmay-ari ng stock. Sa halimbawa sa itaas, may isang buyer na handang magbayad ng PHP 22.70 kada share para sa 100 shares sa COL Financial Group. ($COL). Ang ask price ay ang presyo kung saan handang magbenta ang isang seller ng kanyang shares. Sa halimbawa sa itaas, may 5 sellers na nag-aalok na magbenta ng kabuuang 48,000 shares sa halagang PHP 22.80 kada share. Kung gusto mong bumili ng $COL shares at ang PHP 22.80 kada share ay katanggap-tanggap na presyo para sa iyo, maaari kang mag-place ng order para bumili ng hanggang 48,000 (hindi mo kailangang punan ang buong order).
• Previous price: Sa halimbawa sa itaas, ang unang presyo na ipinapakita sa kanang panel ay ang previous price. Tinatawag ding previous close, ito ang presyo kung saan nagsara ang $COL shares sa nakaraang trading day.
• Last price: Ito ang presyo kung saan naganap ang pinakahuling trade ng araw sa $COL shares. Kapag nagsara ang market, ang last price ay nagpapahiwatig ng presyo kung saan nagsara ang stock para sa araw na iyon.
• Change: Ito ay nagpapakita kung gaano kaiba ang last price mula sa previous close. Ang positibong pagbabago ay nangangahulugan na tumaas ang stock sa araw na iyon. Sa halimbawa sa itaas, tumaas ang stock price ng $COL ng 0.22%, o PHP 0.05 kada share para sa araw na iyon.
• Open, high, at low: Ito ay nagpapakita ng presyo kung saan binuksan ng stock ang araw, pati na rin ang pinakamataas at pinakamababang presyo na naitrade nito sa buong araw. Sa halimbawa sa itaas, binuksan ng $COL shares ang araw sa PHP 22.80 kada share, bahagyang tumaas mula sa kanilang previous close na PHP 22.75 kada share. Sa buong araw, hindi ito naitrade ng mas mataas pa sa PHP 22.80, at naitrade ito sa mababang PHP 22.40 kada share bago magsara sa PHP 22.80, ang parehong presyo kung saan ito nagbukas.
• Value, trades, at volume: Ito ay nagpapahiwatig ng level ng trading activity para sa stock sa buong araw. Sa halimbawa sa itaas, mayroong 40 transaksyon sa $COL shares sa buong araw. Ang kabuuang 617,800 $COL shares ay nagpalitan ng kamay, na katumbas ng PHP 13.9 milyon.

Hakbang 2: Mag-place ng order. Katulad ng quote screen, karaniwang may dedicated na button/link para mag-place ng order, na karaniwang pinangalanang ‘Trade’ o ‘Order’. Sa ibaba ay isang halimbawa ng order screen para sa isang client ng COL. Ang imahe sa kaliwa ay makikita mo kapag gusto mong bumili, at sa kanan ay ang screen para sa isang sell transaction.

Ang pag-enter ng orders via online platforms ay karaniwang user-friendly, ngunit may ilang bagay pa rin na kailangang linawin para sa mga beginners:

• Board: Ang minimum na bilang ng shares na maaari mong bilhin ay depende sa presyo ng stock. Ang exchange ang nagtatakda nito. Sa halimbawang ito, kung ikaw ay nag-iisip na bumili ng $COL shares, batay sa board lot table sa ibaba, ang minimum na maaari mong bilhin ay 100 shares dahil ang presyo ng $COL shares ay nasa PHP 20.00 – 49.95 kada share range.

Ang order quantity na hindi sumusunod sa minimum na bilang na ito ay tinatawag na odd lot. Posible pa rin na itrade ang odd lot orders ngunit ang market para sa odd lots ay maaaring hindi liquid (halimbawa, kung ikaw ay naghahanap na bumili, maaaring walang sellers na makakapuno sa iyong order) at ang mga quoted na presyo ay maaaring hindi kanais-nais.

• Term: Mayroon kang ilang opsyon kung kailan o gaano katagal mo gustong i-post ang iyong order.

Ang day order ay ipo-post para sa buong araw. Kung hindi matupad ang order na iyon sa oras na magsara ang market, ang iyong order ay ikakansela.

Ang GTC order ay maikli para sa “good ‘til canceled”. Kung hindi matupad ang iyong GTC order sa loob ng trading day, ito ay mananatiling naka-post sa mga sumusunod na trading days hanggang sa matupad ang order o ikansela mo ang order.

Ang ATC order ay maikli para sa “at the close”. Ang order ay ipo-post lamang kapag papalapit na ang oras ng pagsasara ng market. Ang iyong order ay matutupad sa closing price.

7. Bantayan ang Stock

Kapag nag-place ka na ng order, ipapaalam sa iyo ng iyong broker kung ang order ay na-execute na. Kung ito ay na-execute, pagmamay-ari mo na ang stock. Para sa iyong kaligtasan, magandang practice na regular na bantayan kung paano ang takbo ng iyong mga hawak na stocks. Pagkatapos ng lahat, bilang isang shareholder, ikaw ang may-ari ng negosyo.

Depende sa iyo at sa iyong style kung gaano karaming oras ang maari mong ilaan sa pag-monitor. Kung ikaw ay nakatuon sa big-picture, maaari mong gawin ito quarterly o annually. Kung binili mo ang stock na may inaasahan na mabilis na kita, maaari mong bantayan ang stock araw-araw, linggo-linggo, o buwan-buwan. Anuman ang dalas ng iyong pag-monitor sa iyong mga hawak, may mahalagang impormasyon na dapat mong subaybayan:

a. General news. Tulad ng naunang nabanggit, kahit na maayos ang takbo ng kumpanya na pagmamay-ari mo ng shares, maaaring pansamantalang bumaba ang stock price kung may negatibong nangyayari sa mas malawak na industriya o ekonomiya. Ang daily reports at strategy reports ng iyong broker ay karaniwang magandang resource para sa ganitong monitoring. Ang pinakamahusay na brokers ay may dedicated teams na nagmo-monitor ng daily news at ina-filter ang impormasyon sa mga kwentong mahalaga lamang. Ang mga teams na ito ay madalas pinamumunuan ng prominenteng research heads na maaari mo ring makita sa TV paminsan-minsan. Ginagawa nitong mas madali para sa iyo ang general monitoring dahil ito ay nakakaiwas sa information overload.

b. Company-specific news. Tulad ng naunang nabanggit, ang mga pangyayari na specific sa kumpanya ang pangunahing pinagmumulan ng risk at reward para sa stock na pagmamay-ari mo, kaya kinakailangan na regular na i-update ang iyong kaalaman tungkol sa kumpanya. Ang research team ng iyong broker ay magandang resource din para dito. Bukod diyan, maaari ka ring mag-monitor ng mandatory disclosures.

Bilang requirement sa pag-lista ng kanilang shares sa stock exchange, hinihingi ng Philippine Stock Exchange sa mga kumpanya na i-disclose sa mga investors ang anumang pangyayari na maaaring magkaroon ng epekto sa stock price. Ang mga disclosures na ito ay available sa PSE Edge. Sa ibaba ay isang snapshot ng hitsura ng homepage ng PSE Edge. Mula doon, maaari mong i-type ang pangalan ng iyong stocks sa search bar para makita ang kanilang latest disclosures. Ito ay isang magandang alternatibong paraan ng pag-access sa impormasyon nang hindi naghihintay sa research team ng iyong broker na maglabas ng kanilang mga ulat.

c. Price charts. Magandang practice din na bantayan kung paano ang trend ng stock price kamakailan. Ito ay pinakamahusay na ginagawa sa pamamagitan ng pagtingin sa chart ng stock. Karaniwan nang may built-in na capability para dito ang mga online brokers sa kanilang platforms, ngunit marami ring online services na nakatuon sa stock monitoring. Sa lokal na konteksto, ang Investagrams o Tsupetot ay mga halimbawa ng ganitong services. Mayroon silang free at paid options, at pinapayagan ka nilang bantayan ang price charts ng iyong mga stocks at mag-set up ng alerts kapag umabot ang iyong stocks sa isang tiyak na price level.

Sa ibaba ay isang halimbawa ng price chart para sa SM Prime Holdings, ang property development arm ng SM Group. Ang stock charts ay naiiba sa regular na charts sa ilang aspeto:

• Candlestick formats. Imbes na gumamit ng linya para subaybayan ang presyo ng stocks, ang stock charts ay madalas na ipinapakita sa candlestick formats. Ang candlestick format ay mas angkop para sa stock investors dahil ito ay nagbibigay ng mas relevant na impormasyon. Sa ibaba ay isang mabilis na introduksyon sa candlestick (tinatawag ding bar).

Ang bawat candlestick ay tumutugma sa isang trading day, at ipinapakita nito kung ano ang nangyari sa araw na iyon. Ang “wicks” (ang manipis na linya sa magkabilang dulo ng bar) ay nagpapakita ng pinakamataas at pinakamababang traded price sa araw na iyon, at ang mga dulo ng katawan ay nagpapakita ng opening at closing price ng stock para sa araw na iyon. Ang green bar ay nagpapahiwatig na mas mataas ang pagsara ng stock kumpara sa previous close nito (tumaas ito para sa araw na iyon), at ang red bar ay nagpapahiwatig ng kabaligtaran.

Habang lumalalim ka sa iyong investing journey, magiging mas kapaki-pakinabang ang format na ito dahil naniniwala ang ilang traders (o technical analysts) na ang isang candle ay maaaring mag-predict kung ano ang mangyayari sa susunod batay sa hitsura ng bar.

• Volume indicators. Ang vertical bars sa ilalim ng chart ay nagpapakita ng volume levels para sa bawat trading day. Ibig sabihin, ipinapakita nila kung gaano ka-actively traded ang stock sa anumang partikular na araw. Ang volume indicators ay karaniwang tumutulong sa iyo na matukoy kung ang paggalaw sa stock price ay dapat seryosohin. Halimbawa, kung ang chart ng iyong stock ay nagpapakita na mabilis na tumataas ang stock price sa nakalipas na ilang araw ngunit ang volume bars ay walang ganitong trend, maaari mong tapusin na pansamantala lang ang uptrend sa presyo.

8. Ibenta ang Stock

Kung nasiyahan ka na sa iyong mga kita o hindi na handang magtiis sa iyong mga pagkalugi, o kung kailangan mo lang ng cash para sa personal na mga dahilan, maaari mong desisyunan na ibenta ang iyong mga stocks. Ang proseso ng pagbebenta ng stock ay pareho lang sa pagbili ng stock. Kapag na-execute na ang iyong sell order, ang pera mula sa benta ay mananatili sa iyong account bilang cash balance. Mula doon, may dalawa kang pagpipilian:

• Bumili ng ibang stock. Kung nakikita mo ang mas magandang profit opportunities sa ibang mga pangalan, maaari mong ulitin ang proseso ng pag-place ng buy order para sa napili mong stock.
• I-withdraw ang iyong cash. Maaari ka ring magpasyang mag-withdraw ng funds mula sa iyong broker account. Karaniwan nang may built-in na function para dito ang mga online brokers. Sa ibaba ay isang halimbawa ng withdrawal form ng MyTrade. Kapag napunan mo na ang form at na-send ang request, ide-deposit ng iyong broker ang funds sa bank account na iyong tinukoy nang buksan mo ang iyong account.

Tandaan na maaari mo lang i-withdraw ang proceeds mula sa pagbebenta ng stock pagkatapos ng 3 working days mula sa pagbebenta. Ito ay dahil dadaan muna sa settlement process ang benta bago maging available ang actual proceeds para sa withdrawal.

Mga Tips at Babala

• Magsimula sa perang hindi mo aasahan. Dahil ang pag-invest sa stocks ay may kasamang considerable risk, inirerekomenda na magsimula ng dahan-dahan at mag-eksperimento gamit ang funds na kaya mong mawala. Bagama’t bihira mawala ang lahat sa isang transaksyon, posible pa rin ang malaking pagkalugi.
• Mag-ingat sa pump-and-dump scheme. Ang retail investing scene sa Pilipinas ay maaaring maging aktibo sa Facebook pages at iba pang online communities. Mag-ingat sa anumang “analysis” na maaaring marinig mo online. Ito ay maaaring mga investors lamang na nagha-hype ng stock para makapagbenta sila sa mas magandang presyo. Ito ay kilala bilang pump-and-dump, at maaari itong mangyari sa kahit anong stock market sa mundo.
• Samantalahin ang free resources mula sa iyong broker. Isa sa mga paraan kung paano nagko-compete ang mga brokers para sa iyong business ay sa pamamagitan ng kanilang research at knowledge-sharing activities. Halimbawa, ang MyTrade ay may live-streamed na featuring ng kanilang Chairman. Ang mga resources at events na tulad nito ay mas accessible na ngayon dahil karamihan ay online na ginagawa, at magandang oportunidad ito para magtanong sa mga eksperto.
• Mag-invest sa alam mo. Dahil inirerekomenda na magkaroon lamang ng ilang stocks sa iyong portfolio, mas mabuti na mag-focus sa mga kumpanya na kilala mo at ginagamit mo ang produkto. Sa ganitong paraan, mayroon kang advantage ng pag-alam kung ano ang pakiramdam ng kanilang mga customer tungkol sa estado ng kanilang produkto dahil ikaw mismo ay customer.
• May tamang panahon ba para bumili? Kasama sa mga common myths tungkol sa timing ng pagbili ng stock ang kasabihan na “sell in May and go away.” Sa lokal na konteksto, ang ghost month ay itinuturing din na panahon para umiwas sa market. Bagama’t maaaring may anecdotal evidence na sumusuporta dito, mahina ang ebidensya mula sa research para kumpirmahin ang trend. Incidentally, ang PSEi ay tumaas ng 4.0% noong nakaraang Mayo.

Mga Madalas Itanong

1. Ano ang pagkakaiba ng stock trading at investing?

Sa terms ng orientation, ang mga traders ay nakatuon sa mabilis na short-term gains (na umaabot lamang ng ilang linggo, araw, o oras) habang ang mga investors ay nakatuon sa mas matagalang kita (buwan o taon). Umaasa ang mga traders sa technical analysis para sa kanilang decision-making, habang ang mga investors ay nakatuon sa fundamental analysis.

2. Ano ang ex-date?

Kung bibili ka ng stock sa ex-date nito, hindi ka entitled na tumanggap ng kamakailan lang na declared dividend. Karaniwang bumababa ng kaunti ang stock prices sa kanilang ex-dates.

3. Ano ang IPO?

Ito ay short for initial public offering. Tandaan na hindi lahat ng Philippine companies ay naka-list sa exchange. Kapag ang isang dati’y private company ay nagpasyang mag-list sa stock exchange, ginagawa nila ito sa pamamagitan ng isang IPO.

4. Ano ang par value?

Ito ang value ng shares ng kumpanya sa kanilang books. Ang par value ay simpleng accounting value at walang epekto sa stock price.

5. Ano ang preferred shares?

Ang preferred shares ay mga shares na nangangako na mag-offer ng set dividend yield. Hindi nagbabago ang presyo ng preferred shares, kaya ang tanging paraan para kumita mula sa preferred shares ay sa pamamagitan ng dividends.

6. Ano ang margin facility?

Ito ay isang paraan para makahiram ka ng mas maraming pera mula sa iyong broker para pondohan ang pagbili ng stock. Ang pagbili ng shares gamit ang hiniram na pera ay tinatawag na leveraged trade, at nag-aalok ito ng oportunidad na palakihin ang iyong kita dahil lahat ng profit mula sa trade ay mapupunta sa iyo. Gayunpaman, pinapalaki rin nito ang risk. Ang absolute worst-case scenario sa stock investing ay mawala ang 100% ng iyong capital. Ngunit, sa isang leveraged trade, maaari kang mawalan ng higit sa 100% dahil ang ilan sa iyong capital ay hiniram.